اختصاصی سلام سینما - جشنواره فیلم ونیز به‌عنوان قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی جهان و یکی از معتبرترین جشنواره‌های تراز اول جهانی شناخته می‌شود. جشنواره‌ای که در فاصله دو جنگ جهانی و در سال ۱۹۳۲ اولین دوره خود را برگزار کرد. در دورانی که نئورئالیسم سینمای ایتالیا در اوج شکوفایی بود و ایتالیا از پیش‌گامان سینمای جهان به‌حساب می‌آمد.

بهترین سریال‌های سیت کام از نظر کاربران آی‌ام‌دی‌بی

اولین حضور فیلم‌های ایرانی در جشنواره ونیز به دوران قبل از انقلاب بازمی‌گردد. فیلم کوتاه «مینیاتورهای ایرانی» به کارگردانی مصطفی فرزانه اولین فیلمی بود که در سال ۱۳۳۸ به ونیز رفت. البته این فیلم محصول فرانسه بود و از این نظر می‌توان آن را اولین حضور یک کارگردان ایرانی به شمار آورد، نه اولین محصول سینمای ایران. با درنظرگرفتن این مسئله می‌توان گفت اولین حضور سینمای ایران در سال ۱۳۴۰ با فیلم کوتاه «یک آتش» ابراهیم گلستان رقم خورد که مدال برنز را دریافت کرد.

حضور لیلا حاتمی در هیئت داوران بخش مسابقه اصلی ونیز ۲۰۲۲ بهانه‌ای شد تا در این یادداشت به سراغ سینماگرانی برویم که در تمام این سال‌ها به‌عنوان داور در این جشنواره حاضر شده‌اند. توجه به این نکته درباره انتخاب داوران در ونیز مهم به نظر می‌رسد که عموماً ونیز داوران خود را از میان هنرمندانی که با آثارشان در دوره‌های پیشین در جشنواره حضور داشته‌اند، انتخاب می‌کند. مثلاً کیارستمی بعد از دریافت شیر نقره‌ای، داور بخش اصلی می‌شود.

داوران ایرانی بخش اصلی جشنواره ونیز

در بخش اول یادداشت سینماگرانی را که داور بخش مسابقه اصلی بوده‌اند، معرفی کرده‌ایم. عباس کیارستمی، سمیرا مخملباف و لیلا حاتمی از جمله این سینماگران هستند.

عباس کیارستمی | داور بخش اصلی مسابقه ونیز در سال ۱۹۹۵

عباس کیارستمی اولین فیلمساز ایرانی است که به‌عنوان داور در پنجاه و دومین جشنواره ونیز انتخاب شد. او بعد از موفقیت «طعم گیلاس» در سال ۱۹۹۹ که شیر نقره‌ای (جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره ونیز) ‌ را از آن خود کرد، به‌عنوان اولین ایرانی بر مسند داوری این جشنواره نشست.

در آن سال فیلم ایرانی «دت یعنی دختر» به کارگردانی ابوالفضل جلیلی موفق شد دو جایزه را با خود به ایران بیاورد. جالب است بدانید که کیارستمی فقید پیش از آغاز مراسم اختتامیه به جلیلی گفته بود: «امشب روی صحنه اختتامیه ونیز نام ابوالفضل و عباس گفته می‌شود.»

سمیرا مخملباف | داور بخش اصلی مسابقه ونیز در سال ۲۰۰۰

سمیرا مخملباف، دختر محسن مخملباف اولین زن ایرانی است که به‌عنوان داور در بخش مسابقه اصلی پنجاه و هفتمین دوره ونیز حضور داشته. جالب اینکه او در یکی از موفق‌ترین سال‌های سینمای ایران در جشنواره ونیز، داور بود. در همین دوره است که جعفر پناهی برای فیلم «دایره» شیرطلایی بهترین فیلم ونیز را از آن خود می‌کند. «دایره» همچنین جایزه فیپرشی، جایزه یونیسف، تقدیرنامه کلیسای جهانی، جایزه بهترین بازیگر زن برای مجموعه بازیگران فیلم از طرف سندیکای ملی نویسندگان سینمایی ایتالیا و جایزه سرجیوترازاتی را هم از این دوره دریافت می‌کند.

سمیرا مخملباف در سالی داور ونیز شد که مهم‌ترین فیلمش به‌عنوان کارگردان یعنی «تخته سیاه» در جشنواره کن درخشیده و جایزه ویژه هیئت داوران کن را از آن خودکرده بود. او در آن سال‌ها یکی از جوان‌ترین اعضای هیئت داوران بشمار می‌آمد و یک سال بعد هم داور جشنواره کن شد. روزنامه بریتانیایی دیلی تلگراف در آن سال درباره حضور او به‌عنوان داور روی فرش قرمز ونیز نوشت: «آرام بودن این کارگردان جوان و پوشش او، از جمله مواردی است که به‌عنوان صدایی جدید در صنعت سینما، در میان هیاهوی این جشنواره جلب‌توجه می‌کند.» در این دوره آلبرتوباربرا رئیس هیئت داوران بود.

لازم به ذکر است در این دوره محمد اطبایی هم داور بخش جنبی نتپک در ونیز بود.

لیلا حاتمی | داور بخش اصلی مسابقه ونیز در سال ۲۰۲۲

لیلا حاتمی در سال ۲۰۲۲ داوری یکی از معتبرترین جشنواره‌های جهانی را تجربه کرد. در دوره‌ای که جولین مور بازیگر شهیر و عزیز آمریکایی رئیس هیئت داوران است.

کازئو ایشیورو نویسنده برنده نوبل ادبیات، آدری دیوان برنده شیر طلای ونیز برای فیلم «رویداد» در ۲۰۲۱، لئوناردو دی کاسترانزا کارگردان ایتالیایی فیلم «قفس درون»، مایانو کوهن کارگردان آرژانتینی و رودریگو سوروگوئین تهیه‌کننده فیلم «مادر» به‌عنوان داور در کنار حاتمی حضور خواهند داشت. لیلا حاتمی پیش‌ازاین داوری را در شصت و هفتمین دوره جشنواره فیلم کن هم تجربه کرده است. حاتمی همچنین برای فیلم «جدایی» جایزه خرس نقره‌ای بهترین بازیگری را از آن خودکرده است.

در این سال سینمای ایران در ونیز چهار نماینده دارد: «شب، داخلی، دیوار» ساخته وحید جلیلوند و «خرس نیست» از جعفر پناهی در بخش مسابقه اصلی و «جنگ جهانی سوم» به کارگردانی هومن سیدی در بخش افق‌ها و «بی‌رؤیا» آرین وزیردفتری در بخش افق اکسترا. در ادامه خواهیم دید که عموماً در دوره‌هایی که داوران ایرانی در جشنواره بوده‌اند، فیلم‌های ایرانی دست پر برگشته‌اند. باید دید در ونیز ۲۰۲۲ ماجرا برای سینمای ایران چطور رقم خواهد خورد.

داوران ایرانی بخش‌های جانبی جشنواره ونیز

جشنواره فیلم ونیز بخش‌های جنبی مختلفی دارد. علاوه بر فیلم‌هایی که در بخش خارج از مسابقه به نمایش درمی‌آیند، بخش افق‌ها، هفته منتقدین و فیلم اول (افق اکسترا) از جمله مهم‌ترین بخش‌های جانبی هستند که در دوره‌های مختلف آن‌ها داوران ایرانی حضور داشته‌اند.

رخشان بنی‌اعتماد | داور بخش جنبی ونیز در سال ۲۰۱۷

در دوره هفتاد و چهارم جشنواره ونیز، جیانی آملیو ریاست هیئت داوری را برعهده داشت و رخشان بنی‌اعتماد در کنار امی کانان مان، کارگردان آمریکایی، مارک کازینس فیلمساز ایرلندی، آندریاس دوپار فیلمنامه‌نویس آرژانتینی، فین تورچ فیلمساز بلژیکی و ربکا زلاتوفسکی فیلمساز فرانسوی به داوری فیلم‌های بخش افق‌ها پرداختند.

در این دوره علی عسگری با «ناپدیدشدن» و علیرضا خاتمی با «آیه‌های فراموشی» که محصول فرانسه، آلمان، هلند، شیلی بود در بخش افق‌ها به نمایش درآمدند. در همین دوره فیلم «بدون تاریخ، بدون امضا» موردتوجه قرار گرفت و جایزه بهترین کارگردانی و بازیگری را به خانه آورد که این می‌تواند نشان از نقش تأثیرگذار بنی‌اعتماد در میان داوران باشد، هرچند داور بخش اصلی نبود.

رخشان بنی‌اعتماد در حالی داور دوره ۷۴ بود که سه سال قبلش در سال ۱۳۹۳، «قصه‌ها» را در بخش مسابقه رسمی به نمایش درآورد و جایزه بهترین فیلمنامه را از آن خود کرد.

امیر نادری | داور بخش جنبی ونیز در سال ۲۰۱۲

امیر نادری در دوره شصت و نهم جشنواره ونیز داور بخش افق‌ها شد. او پیش‌تر در سال ۱۳۶۴ با فیلم «دونده» در بخش خارج از مسابقه جشنواره ونیز حضور داشت. فیلم ژاپنی‌زبان نادری یعنی «برش» یکی دیگر از آثار اوست که در جشنواره ونیز به‌نمایش‌ درآمده.

از جمله داوران دیگر دوره شصت و نهم ونیز می‌توان به جیسن کلیوت تهیه‌کننده مستقل فیلم‌های برایان دی‌ پالما و جیم جارموش، نادین لبکی کارگردان و بازیگر لبنانی، ساندرا دن هامر رئیس سابق جشنواره فیلم روتردام، رونا اسلام تصویرگر بریتانیایی/ بنگلادشی و میلکو مانچوسکی برنده جایزه شیر طلایی در سال ۱۹۹۴، اشاره کرد.

در این دوره فیلم «به هر قیمت» ساخته رامین بحرانی و «خانه پدری» ساخته کیانوش عیاری نیز در بخش افق‌ها به روی پرده رفت.

محسن مخملباف | داور بخش جنبی ونیز در سال ۲۰۰۶

محسن مخملباف در شصت و سومین دوره جشنواره فیلم ونیز داور بخش فیلم‌های اول بود. در این دوره کاترین دنوو ریاست هیئت داوران مسابقه اصلی را برعهده داشت. همان‌طور که شش سال پیش از مخملباف، دخترش سمیرا داور شده بود، آن هم در بخش اصلی و باتجربه ساخت تنها دو فیلم! و آن سال یکی از موفق‌ترین حضورهای سینمای ایران در ونیز را رقم زد، در دوره مخملباف پدر هم دو فیلم ایرانی موفق به دریافت جایزه شدند.

فیلم «زنان بدون مردان» ساخته شیرین نشاط (که ارتباط بسیار نزدیکی با جشنواره پیدا می‌کند) جایزه شیر نقره‌ای بهترین کارگردانی و جایزه یونیسف  و «تهرون» ساخته نادر تکمیل همایون فیلم منتخب هفته منتقدان شد. مخملباف پیش از آن در سال ۱۹۹۷ مدال طلا از طرف پارلمان ایتالیا و جایزه انسان، هنر، طبیعت را از جشنواره ونیز برای فیلم «سکوت»، دریافت کرده بود.

گلشیفته فراهانی | داور بخش جنبی ونیز در سال ۲۰۱۲

گلشیفته فراهانی در هفتادمین سال جشنواره فیلم ونیز به‌عنوان یکی از داوران بخش افق‌های نو انتخاب شد. دوره‌ای که ریاستش را پل شریدر کارگردان و نویسنده مستقل آمریکایی به عهده داشت. گلشیفته پیش‌ازاین داوری را دو سال قبلش در جشنواره لوکارنو تجربه کرده بود.

در این سال شهرام مکری با فیلم «ماهی و گربه» در ونیز حاضر شد. فیلم او هم موردتوجه تماشاگران قرار گرفت و هم نظر پل شریدر را به خود جلب کرد. در نهایت «ماهی و گربه» جایزه هیئت داوران بخش افق‌ها را برای نوآوری و خلاقیت از آن خود کرد.        

شهرام مکری | داور بخش جنبی ونیز در سال ۲۰۲۱

در هفتاد و هشتمین دورهٔ فیلم ونیز «یاسمیلا ژبانیچ» کارگردان فیلم «کجا می‌روی، آیدا؟» رئیس هیئت داوران بود و شهرام مکری در کنار «نادیا ترانووا» رمان‌نویس ایتالیایی و «جاش سیگل» مدیر دپارتمان فیلم موزه هنرهای معاصر نیویورک، فیلم‌های هیئت ژوری را تشکیل می‌دادند. شهرام مکری پیش از نشستن بر مسند داوری، فیلم‌های «ماهی و گربه» و «جنایت بی‌دقت» را در جشنواره به نمایش گذاشته و یک شیر نقره‌ای را بر جوایزش افزوده بود.

او درباره شکل مواجهه داوران با فیلم‌ها گفته: «داوری به این شکل است که هم‌زمان با نمایش فیلم‌ها در سالن اصلی، داوران در آن سالن حضور پیدا کرده و به همراه تماشاگران و فیلمسازان آثار را روی پرده می‌بینند. به همین دلیل کار داوران از روز اول تا روز آخر جشنواره طول خواهد کشید و هم‌زمان با خود جشنواره پیش می‌رود و در نهایت جلسه جمع‌بندی داوران در شب آخر نمایش فیلم‌ها برگزار و در روز اختتامیه آثار منتخب اعلام می‌شود.»

در این دوره «زالاوا» ارسلان امیری دو جایزه بهترین فیلم بخش هفته منتقدان و جایزه فیپرشی را از آن خود کرد.

فاطمه معتمدآریا | داور بخش جنبی ونیز در سال ۲۰۱۸

در دوره‌ای که گیرمو دل‌تورو ریاست هیئت داوران جشنواره فیلم ونیز را برعهده داشت، فاطمه معتمدآریا یکی از داوران بخش افق‌ها بود. «آتینا تسانگاری»، «مایکل آلماریدا»، «فردریک بونو» منتقد فرانسوی، «محمد حفظی» فیلمنامه‌نویس و تهیه‌کننده مصری، «آلیسون مک لین» و «آندرا پالائورا» دیگر داوران جشنواره بودند.

«همچنان که می‌مردم» به کارگردانی مصطفی سیاری با بازی الهام کردا و نادر فلاح، فیلم ایرانی حاضر در هفتادوپنجمین دوره جشنواره فیلم ونیز بود.

شیرین نشاط | داور بخش جنبی ونیز در سال ۲۰۱۰

شیرین نشاط عکاس و فیلمسازی است که در جوانی به آمریکا مهاجرت کرد. او پیش از داوری، با فیلم‌های «زنان بدون مردان» در ونیز ۲۰۰۹ برنده شیره نقره‌ای بهترین کارگردان شد و فیلم دیگرش «به جستجوی ام کلثوم» که در مصر ساخته شده بود در بخش روزهای ونیز ۲۰۱۷ به نمایش درآمد. شیرین نشاط در شصت و هفتمین دوره جشنواره ونیز یکی از اعضای هیئت داوران بخش افق‌ها بود.

در آن سال فیلم کوتاه «آکوردئون» ساخته جعفر پناهی تنها فیلم ایرانی  منتخب جشنواره بود که جایزه «لینامانیاکاپره» را دریافت کرد.

رامین بحرانی  | داور بخش جنبی ونیز در سال ۲۰۱۸

رامین بحرانی که بارها به‌عنوان فیلمساز راهی ونیز شده، در دوره شصت و ششم جشنواره فیلم ونیز به‌عنوان یکی از اعضای هیئت داوران بخش فیلم‌های اول انتخاب شد. این فیلمساز ایرانی آمریکایی، فارغ‌التحصیل دانشگاه سینمای کلمبیاست و فیلم‌های «بدرود سولو»، «۹۹ خانه» و «به هر قیمتی» مهم‌ترین فیلم‌های او در ونیز هستند.