اختصاصی سلام سینما - سینمای ایران به‌تازگی فیلم «جنگ جهانی سوم» ساخته هومن سیدی را به‌عنوان نماینده خود برای اسکار ۲۰۲۳ انتخاب کرده است. فیلمی که نمایشش در جشنواره ونیز امسال با موفقیت و استقبال همراه شد و جایزه بهترین فیلم برای هومن سیدی و بهترین بازیگر مرد را هم برای محسن تنابنده به ارمغان آورد.

به همین بهانه نگاهی انداخته‌ایم به نکات و اتفاقات جالبی که در سالیان متمادی برای نمایندگان سینمای ایران در مراسم اسکار اتفاق افتاده است.

چه برای فیلم‌هایی که پذیرفته شده و به نبرد نهایی راه پیدا کرده‌اند و چه فیلم‌هایی که سینمای ایران را نمایندگی کرده‌اند؛ اما در اسکار آن سال پذیرفته نشده و جایی نداشته‌اند.

نکاتی جالب از نمایندگان سینمای ایران در تاریخ اسکار

۱- اولین حضور سینمای ایران در مراسم اسکار با فیلم «دایره مینا» از ‌داریوش مهرجویی در سال ۱۳۵۶ رقم خورد که البته این فیلم نتوانست در جمع نامزدهای نهایی پنجاهمین دوره اسکار قرار بگیرد.

۲- سینمای ایران تاکنون و در بین ۹۴ دوره مراسم اسکار، در ۲۸ دوره متفاوت، نماینده خود را معرفی کرده است.

۳- تا پیش از سال ۲۰۰۰، ارسال فیلم‌های ایرانی به مراسم اسکار مقطعی بوده و روند به‌هم‌پیوسته‌ای نداشته. اما بعد از سال ۲۰۰۰ تقریباً هرساله ایران نماینده خود را به این مراسم معرفی کرده است و در این میان تنها در سال ۲۰۱۲ بود که ایران نماینده‌ای را معرفی نکرد.

هرچند در آن سال فیلم «یه حبه قند» ‌رضا میرکریمی برای معرفی به مراسم انتخاب شده بود؛ اما رئیس بنیاد فارابی صحبت از بایکوت اسکار به میان آورد و پیرو همین وزیر فرهنگ و ارشاد وقت هم تایید کرد که در آن سال، ایران نماینده‌ای به اسکار معرفی نخواهد کرد.

۴- از میان همه‌ی ۲۸ نماینده‌ای که تاکنون از طرف سینمای ایران به اسکار معرفی شده‌اند، تنها ۳ فیلم توانسته‌اند به بخش نهایی برسند و در میان ۵ فیلم منتخب اصلی که برای دریافت اسکار باهم رقابت می‌کنند، قرار بگیرند.

۵- اولین فیلم ایرانی که به بخش نهایی بهترین فیلم‌های خارجی زبان اسکار راه پیدا کرد، فیلم «بچه‌های آسمان» ساختهٔ مجید مجیدی بود که در سال ۱۹۹۹ نامزد دریافت جایزه اسکار شد؛ اما رقابت را به فیلم «زندگی زیباست» روبرتو بنینی واگذار کرد.

۶- دومین فیلم ایرانی که موفق شد در میان نامزدهای نهایی بهترین فیلم خارجی زبان قرار بگیرد، فیلم «جدایی نادر از سیمین» ساختهٔ اصغر فرهادی بود که در سال ۲۰۱۲ در هشتاد و چهارمین دوره آکادمی اسکار موفق شد برای سینمای ایران اتفاقی تاریخی را رقم بزند.

۷- فیلم «جدایی نادر از سیمین»، اولین فیلم ایرانی بود که در سال ۲۰۱۲ توانست اسکار بهترین فیلم خارجی زبان را از آن خود کند و سینمای ایران را برای اولین‌بار در شمار برندگان تاریخ اسکار قرارداد.

همه چیز درباره همه دوره‌های اسکار

۸- اصغر فرهادی برای بار دوم در سال ۲۰۱۷، در هشتاد و نهم دوره از مراسم اسکار توانست با فیلم «فروشنده» در بین نامزدهای بهترین فیلم خارجی زبان قرار بگیرد و سومین نامزدی را برای سینمای ایران در تاریخ اسکار کسب کند.

این دوره از جشن اسکار که در زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ برگزار شد، به دلیل مواضع ضدایرانی ترامپ، فرهادی و بازیگران اصلی فیلم مراسم را تحریم کرده و برای دریافت جایزه نرفتند.

۹- اصغر فرهادی با فیلم «فروشنده» برنده‌ اسکار 2017 شد و سینمای ایران در شمار کشورهایی با ۲ جایزه‌ی اسکار قرار گرفت.

در این دوره از مراسم اسکار وقتی نام «فروشنده» به‌عنوان بهترین فیلم خارجی زبان خوانده شد، انوشه انصاری، فضانورد ایرانی به نمایندگی از اصغر فرهادی روی سن رفت و جایزه را دریافت کرد.

او نامه‌ای از اصغر فرهادی را خواند که در آن به قانون ضدانسانی منع ورود مهاجران ایرانی به آمریکا اشاره کرده بود. فرهادی توضیح داد که دلیل انتخاب انوشه انصاری برای حضور به‌جای او روی سن این بوده است که انصاری فضانورد است و از بالا وقتی به کرهٔ زمین نگاه می‌کند، مرزی را میان کشورها نمی‌بیند.

۱۰- به‌این‌ترتیب، بعد از سال ۲۰۱۲ نه‌تنها اصغر فرهادی بدل به تنها کارگردان ایرانی شد که جایزه اسکار را دریافت کرده که با تکرار مجدد این دستاورد در سال ۲۰۱۷ نام خود را در کنار نام بزرگانی مانند اینگمار برگمان، فدریکو فلینی و کارلوس سائورا قرار داد که آن‌ها هم ۲ بار موفق به کسب جایزه اسکار شده بودند.

۱۱- مجید مجیدی کارگردانی است که بیشترین دفعات نمایندگی سینمای ایران در مراسم اسکار را در سال‌های مختلف بر عهده داشته است.

همان‌طور که گفتیم او اولین‌بار در سال ۱۹۹۹ با فیلم «بچه‌های آسمان» در اسکار حاضر و به بخش نهایی رقابت راه یافت و پس از آن با فیلم‌های «رنگ خدا»، ‌ «باران»، «آواز گنجشک‌ها»، «محمد رسول‌الله» و «خورشید» به ترتیب در دوره‌های ۷۲، ۷۴، ۸۱، ۸۸ و ۹۳ مراسم اسکار، سینمای ایران را نمایندگی کرد که البته هیچ‌کدام از این فیلم‌ها در شمار نامزدهای نهایی پذیرفته نشدند.

در کل فیلم‌های مجیدی تا کنون ۶ بار به‌عنوان نماینده ایران در اسکار انتخاب شده‌اند و او ازاین‌حیث رکورددار است.

۱۲- پس از مجید مجیدی، اصغر فرهادی، ۵ بار با فیلم‌های «درباره الی»، «جدایی نادر از سیمین»، «گذشته»، «فروشنده» و «قهرمان» سینمای ایران را در اسکار نمایندگی کرده است.

۱۳- رضا میرکریمی با ۲ فیلم «خیلی دور، خیلی نزدیک» و «امروز» که در دوره‌های ۷۸ و ۸۹، سینمای ایران را نمایندگی می‌کردند و بهمن قبادی با ۲ فیلم «زمانی برای مستی اسب‌ها» و «لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند» در سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۵ دیگر نمایندگان سینمای ایران بودند که بیش از یک‌بار فیلم‌هایشان برای شرکت در اسکار انتخاب شده است.

۱۳- عباس کیارستمی در سال ۱۹۹۵ با فیلم «زیر درختان زیتون» نماینده سینمای ایران شد؛ اما فیلمش در شمار پذیرفته‌شدگان آکادمی قرار نگرفت.

۱۴- فیلم «نفس عمیق» پرویز شهبازی دیگر فیلم مطرح در سینمای ایران بود که در سال ۲۰۰۴ به‌عنوان نماینده ایران به آکادمی فرستاده شد؛ اما آن هم اقبالی نیافت.

۱۵- نرگس آبیار تنها کارگردانی زن ایرانی است که فیلم سینمایی‌اش «نفس» در سال ۲۰۱۸ نماینده سینمای ایران بود؛ اما «نفس» هم توسط آکادمی پذیرفته نشد.

۱۶- در سال ۲۰۲۰، سینمای ایران برای اولین‌بار یک فیلم مستند را به‌عنوان نماینده خود انتخاب کرد: «در جست‌وجوی فریده» که کوروش عطایی و آزاده موسوی کارگردانی آن را برعهده داشتند؛ اما این فیلم هم نظر آکادمی را جلب نکرد و پذیرفته نشد.

۱۷- رسول صدرعاملی با فیلم «من ترانه پانزده سال دارم»، محسن مخملباف ‌با «گبه» و جعفر پناهی با «بادکنک سفید» از جمله دیگر کارگردانان به‌نام ایرانی هستند که نماینده سینمای ایران در دوره‌های مختلف آکادمی اسکار بوده‌اند؛ اما هیچ‌کدام از آن‌ها نتوانستند پذیرفته شده و به بخش نهایی رقابت راه پیدا کنند.

۱۸- بهمن قبادی و مهدی نادری، دو کارگردانی هستند که اولین فیلم‌های بلندی که ساختند، به‌عنوان نماینده ایران در آکادمی اسکار انتخاب شدند.

«زمانی برای مستی اسب‌ها» اولین فیلم قبادی بود که در سال ۲۰۰۱ به اسکار معرفی شد و «بدرود بغداد» مهدی نادری هم که اولین تجربهٔ سینمایی‌اش بود که نمایندگی ایران را در دوره هشتاد و سوم مراسم اسکار بر عهده گرفت.

۱۹- انتخاب فیلم «بدرود بغداد» یکی از حاشیه‌برانگیزترین انتخاب‌های سالیان متمادی حضور سینمای ایران در مراسم اسکار تلقی می‌شود.

این فیلم در حالی انتخاب شد که وزیر ارشاد و رئیس سازمان سینمایی وقت در ایران حضور نداشتند و کار را به سازمان نظارت و ارزشیابی سپردند. خانهٔ سینما از جمله مخالفان ارسال این فیلم بود.

در نهایت اعلام شد که این فیلم به دلیل موضوعش که درباره جنگ آمریکا و عراق بوده  و تم ضد اشغال دارد انتخاب شده و بعد هم فیلم را به شکل محدودی در گرگان به نمایش عمومی درآوردند تا مقدمات ارسالش به اسکار فراهم شود.

این مسئله اعتراض بسیاری از سینماگران و تهیه‌کنندگان را در پی داشت. مثلاً تهیه‌کننده «طلا و مس»، منوچهر محمدی که از دیگر گزینه‌های ارسال به اسکار بود در نامه‌ای سرگشاده و کنایی بابت عدم انتخاب این فیلم برای حضور در اسکار از سازمان نظارت و ارزشیابی تشکر کرد!