جایی که امید بر قانون سایه میاندازد/ نگاهی به فیلم مستند «رویاباف و قاضی»
با اکران آنلاین مستند «رویاباف و قاضی» به کارگردانی حسام اسلامی در پلتفرم هاشور، فرصتی برای تامل بیشتر در این اثر فراهم شده است. مصطفی آتشمرد، مستندساز و فیلمبردار، به بهانه همین اکران، یادداشتی درباره فیلم نوشته است. مطابق نظر نویسنده، فیلم «رویاباف و قاضی» روایت جستوجوی گنج را از سطح یک ماجرای هیجانانگیز فراتر میبرد و آن را به بازتابی از امیدها، هراسها و رویاهای جامعه امروز ایران تبدیل میکند؛ روایتی که سالها زندگی یک گروه را در انتظار معجزهای نامعلوم دنبال میکند.
متن یادداشت را در ادامه میخوانید:
مستند «رویاباف و قاضی»، فراتر از یک مستند ساده درباره جستجوی گنج، به آینهای شفاف از روان جمعی و آرزوهای جامعه ایرانی در بستری خاص بدل میشود.
این فیلم با بهرهگیری از فرمی بدیع و شخصیتپردازی غنی، مفاهیمی چون «امید»، «تقدیرگرایی»، «مقاومت در برابر واقعیت» و «تصادم سنت با مدرنیته» را واکاوی میکند.
گنج به مثابه اتوپیای دستنیافتنی (آرمانشهر)
حفاری بیپایان گروه مهدی، نه حرصی ساده برای ثروتمند شدن، بلکه نمادی از جستجوی نجات ناگهانی از وضعیت بغرنج موجود است. گنج در اینجا یک «معجزه» است؛ راهحلی جادویی برای مساله پیچیده زندگی. این دقیقاً بازتاب ذهنیتی است که در شرایط عدمقطعیت اقتصادی و اجتماعی، به دنبال راهحلهای معجزهآسا و غیرعقلانی میگردد.
دو پایان: کدام واقعیت اصیلتر است؟
مستند دو پایان دارد و این انتخاب هوشمندانه فیلمساز، کلید تفسیر اثر است.
پایان اول (واقعیت قانونی ـ اجتماعی): پذیرش حکم دادگاه و توقف همکاری با کارگردان. این پایان، تسلیم در برابر واقعیت سختِ جامعه و قانون است. گنج دستنیافتنی و خیال خام باقی میماند.
پایان دوم (واقعیت روانی ـ امید): امید به تحقق رویا و کشف گنج. این پایان، پیروزی اراده و امید جمعی بر واقعیت عینی است.
این دوگانگی پرسشی فلسفی را طرح میکند: آیا حقیقت در واقعیت عینی است یا در باوری که به یک گروه معنا و امید میبخشد؟ فیلم با ارائه هر دو، پاسخ را به مخاطب و دیدگاه او واگذار میکند و از قطعیتگرایی دوری میجوید.
این فیلم بیش از آنکه درباره یافتن یا نیافتن گنج باشد، درباره نیاز همیشگی انسان به رویابافی برای تحمل واقعیت رنجآور است. این اثر را میتوان تمثیلی زیبا و غمانگیز از وضعیت انسان ایرانی دانست که در جستجوی «گنج»، به دنبال راههای میانبُر در جهانی پرابهام است.