«نارکیس» حال مخاطب را خوب می‌کند؛ نمی‌خواستم حس ترحم ایجاد کنم

زینب کریمی کارگردان مستند «نارکیس» که در بخش بلند نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» حضور دارد، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره چگونگی ساخت و ایده اولیه این مستند بیان کرد: حدود ۱۰ سال پیش که روزنامه نگاری می‌کردم نرگس سوژه یکی از مصاحبه‌های من بود. پس از انتشار گزارش، نرگس از معدود سوژه‌هایی بود که ارتباط من با او ادامه پیدا کرد و دوستی نزدیک و صمیمی بین ما شکل گرفت. بعدها فیلمسازی خواندم و همواره نرگس سوژه‌ای بود که می‌گفتم باید از او مستندی بسازم و این را در ذهن می‌پروراندم تا اینکه او اجازه ساخت این کار را به من داد.

وی با اشاره به لحن بیان و روایت مستند اظهار کرد: نرگس یک شاعر نابیناست؛ بنابراین تصورم این بود که این فیلم شاعرانه خواهد بود. وقتی ساخت کار قطعی شد و گفتگوهای عمیق‌تری را در مرحله پژوهش داشتم متوجه شدم که نرگس بسیار بیشتر از آنچه فکر می‌کردم به کودکان نابینا اهمیت می‌دهد و تمام هم و غم و زندگی او درگیر این کودکان است؛ چرا که متاسفانه در کشور ما این افراد محدودیت‌های آموزشی بسیاری دارند و نرگس به عنوان کسی که مبتلا به این ماجراست، برای اینکه این کودکان زیست بهتری داشته باشند و آموزش ببینند و بتوانند زندگی عادی خودشان را ادامه دهند، تلاش می‌کرد. مجموعه این عوامل من را مطمئن کرد که به جای دنیای درونی نرگس به دنیای بیرونی او بپردازم و با او و دغدغه‌اش همراه شوم.

کریمی در پاسخ به این پرسش که مهمترین چالش او در ساخت این مستند چه بوده است، بیان کرد: برای من این موضوع مهم بود که این مستند حس ترحم ایجاد نکند و به هیچ عنوان نمی‌خواستم مخاطب نسبت به سوژه احساس ترحم کند و بار قصه غیرانسانی باشد. این موضوع برایم خط قرمز بود. می‌خواستم نگاه به نرگس نگاهی انسانی باشد که مخاطب با دیدن او شور زندگی را احساس کند. البته نوع روایت هم به این برداشت کمک می‌کرد چرا که نگاه به او مشاهده‌گر است و بر این اساس نرگس خودش راوی فیلم است و دوربین صرفاً مشاهده‌گر جریان زندگی اوست. آنچه بر آن تاکید داشتم این بود که نرگس بسیار توانمند است و ارتباط دوستانه‌ای با بچه‌ها دارد.

وی ادامه داد: در زمان ساخت این مستند جرقه‌ای عاطفی در زندگی نرگس رقم خورد که شانس من بود و آن را ثبت کردم. زندگی فارغ از ترحم در این فیلم بسیار جریان دارد و هدف من این بود که مخاطب با حال خوب سالن را ترک کند و این قرارداد فردی در ذهن من بود.

کریمی در پاسخ به این پرسش که در راستای حفظ کرامت فردی یک فرد نابینا چه تمهیداتی را رعایت کرده است، گفت: در مستندسازی اخلاق موضوعی بسیار مهم است. شما به عنوان فیلمساز نباید در جریان تولید فیلم کرامت انسانی را زیرپا بگذارید. اخلاقی که به شخصه تلاش کردم به آن پایبند بمانم. در بسیاری سکانس‌ها می‌توانستم بدون هماهنگی با نرگس دوربین را روشن و ضبط کنم؛ این گونه شاید اتفاقات جالبی هم رقم می‌خورد. حتی زمانی که می‌خواستم رابطه عاطفی او را به تصویر بکشم از او اجازه گرفتم؛ اجازه‌ای که از رابطه او با بچه‌ها گرفته تا خانواده‌اش جریان داشت. در مواجهه با چنین افرادی که نقص یا ناتوانی دارند نباید حس سواستفاده به این آدم‌ها داد. موضوعی که به دلیل سابقه دوستی‌ای که با نرگس دارم در جریان مصادیق بسیاری از آن هستم. آدم‌هایی که به راحتی به حریم زندگی این افراد تعدی می‌کنند مثلاً پنهانی از ایشان فیلم یا عکس می‌گیرند، اتفاقاً یکی از این موارد را که کاملاً اتفاقی در جریان تولید فیلم ضبط کرده بودیم در فیلم گذاشتم تا این هشدار را بدهم که حقوق شهروندی نابینایان زیرپا گذاشته نشود.

وی یادآور شد: نرگس دوست من بود و این بار مضاعفی روی دوشم گذاشت که کارم را با حساسیت بیشتری بسازم چون خروجی کار و خانواده او برای من مهم بود.

کریمی یادآور شد: نرگس بعد از کرونا مشکل ریوی پیدا کرده است. ضبط کار هم در بهمن ماه شروع شد که آلودگی هوا بود و گاهی پیش می‌آمد که نرگس سرکار نمی‌رفت و ضبط متوقف می‌شد. وقتی پرتره می‌سازید هر اتفاق در زندگی آن فرد روی همه چیز اثر می‌گذارد؛ مثلاً وقتی آلزایمر مادربزرگ نرگس عود کرد او و خانواده‌اش را به شدت تحت تاثیر قرار داد و همه درگیر بودند. این گونه شد که در کار ما هم دائماً وقفه می‌افتاد. خاطرم است وقفه ضبط به دلیل بیماری مادربزرگ، خودم را هم به هم ریخته بود اما در این بین خانم احمدی (تهیه کننده فیلم) راهنمایی جالبی کرد که یک بار بروم از ملاقات نرگس و مادربزرگ فیلمبرداری کنم. این گونه بود که تهدید تبدیل به فرصت شد و به نظرم این دیدار یکی از بهترین سکانس‌های این قصه شد. مواجه نرگس و مادربزرگ در آستانه مرگ که حتی دیگر نوه‌اش را نمی‌شناخت تقابل جالبی از مرگ و زندگی رقم زده‌است.

وی با توضیح چرایی انتخاب اسم این مستند در پایان تاکید کرد: اسم فیلم در ابتدا نرگس بود اما چون هم فیلم و هم سریالی به این نام داریم تصمیم گرفتم از عنوان «نارکیس» استفاده کنم به ویژه اینکه نرگس که دکترای ادبیات فارسی دارد در یک سکانس درباره ریشه نامش توضیح می‌هد؛ اینکه واژه نرگس در زبان‌شناسی تغییر شکل یافته نارکیس است. ضمن اینکه ناآشنا بودن اسم «نارکیس» برای مخاطب سوال ایجاد می‌کرد.

«نارکیس» به کارگردانی زینب کریمی و تهیه‌کنندگی فاطمه سادات احمدی از محصولات جدید سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که در خانه مستند تولید شده و در بخش بلند نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» حضور دارد.

این مستند روایتی انسانی از زنی است که در دل محدودیت‌های جسمی، تصویری تازه از توانایی، امید و خودباوری ارائه می‌دهد. «نارکیس» با محوریت زندگی یک زن نابینا شکل گرفته و تلاش دارد تجربه زیسته او را نه در قالب سوژه‌ای آسیب‌پذیر، بلکه همچون فردی فعال، پرتلاش و برخوردار از هویت مستقل بازنمایی کند.