گنگ، شکوریها و طلسم مجوزهای نانوشته: گزارشی از پردهبرداری پرحاشیهترین برنامه نمایش خانگی
اختصاصی سلام سینما - مهلا رنجبران | سرانجام پس از مدتها انتظار و گمانهزنی، پردهبرداری پرحاشیه از برنامه «گنگ» با اجرای علی ضیا به وقوع پیوست. قسمت نخست این برنامه، که با حضور محمدرضا شایع، یکی از چهرههای برجسته موسیقی رپ فارسی، همراه بود، به صورت رسمی از پلتفرم فیلمو پخش شد و غوغایی به پا کرد. این گام جسورانه، بلافاصله تبدیل به محفلی برای تلاقی سیلاب انتقادات و تعریف و تمجیدهای دو آتشه شد.
حجم حواشی بسیار فراتر از انتظار بود؛ بسیاری از مخاطبان در شبکههای اجتماعی حملات انتقادی شدیدی را متوجه حضور رپرها در یک بستر رسمی کردند، گویی خط قرمزهای نانوشته برای اولین بار به رسمیت شناخته شدهاند. از سوی دیگر، این برنامه به میدان نبرد رپرها نیز تبدیل شد و برخی از اهالی این سبک، حضور همکارانشان را در «گنگ» مورد دیس قرار دادند.
اما شوک اصلی، ساعاتی پس از پخش قسمت اول رخ داد. محمدرضا شایع، در اقدامی غیرمنتظره، پستی در فضای مجازی منتشر کرد و محتوای آن چیزی نبود جز عذرخواهی عجیب از حضور در برنامه «گنگ» و ابراز پشیمانی! او حتی در پی یک تصمیم ناگهانی، علی ضیا را در صفحه شخصیاش آنفالو کرد تا غائلهای به وسعت یک اپیزود، به اوج خود برسد.
علی ضیا؛ مجری پرحاشیه و خط شکستنها
علی ضیا، مجری نامآشنای تلویزیون و حالا نمایش خانگی، سابقهای طولانی در همراهی با حاشیه دارد. او پیش از این نیز در برنامههای یوتیوبی خود، زمینهای را برای گفتوگو با برخی رپرهای مطرح فراهم کرده بود و حالا با «گنگ » با تیمی از هنرمندان این حوزه، از جمله شایع، مهیار، جی جی، دورچی، چرسی، آشنا، شایان یو، پوری و پاپاپووز، به دنبال ایجاد یک برنامه سرگرمی و پرداختن به چالشهای موسیقی در رپ ایران است. هدفی که اگرچه در لایه رویی ساده به نظر میرسد، اما در فضای پرتنش کنونی، یک جسارت رسانهای بزرگ محسوب میشود.
برفبازی در جهنم مجوزها؛ ورود ساترا و ادعای فارس
در ادامه این حواشی، یک تحول حقوقی و قانونی نیز رخ داد. خبرگزاری فارس مدعی شد که برنامه «گنگ» فاقد مجوز تولید و انتشار است. در پی این ادعا، ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانههای صوت و تصویر فراگیر) اعلام کرد که در حال پیگیری حقوقی نسبت به انتشار این برنامه است و احتمال عدم انتشار قسمتهای بعدی نیز وجود دارد. این تهدید، سایهای سنگین بر سر آینده این تولید بحثبرانگیز انداخت.
قدرت در سایه؛ راز موفقیت فیلمو و حسرت نماوا
درست در میانه این طوفان انتقادی و قانونی، موضعگیری کلیدی پلتفرم نماوا، ابعاد جدیدی به ماجرا بخشید. نماوا با تبریک به فیلیمو، به یک نکته کلیدی و مهم اشاره کرد که ناگهان توجهها را از کیفیت برنامه، به قدرتهای پشت پرده جلب کرد.
متن بیانیه منتشر شده توسط پلتفرم نماوا:
به همکارانمان در پلتفرم فیلیمو بابت تولید و انتشار برنامه گنگ و جسارتی که در به رسمیت شناختن ارزش موسیقی رپ نشان دادهاند، تبریک میگوییم. این اقدام، گامی مهم برای هنرمندان این حوزه و مخاطبانی است که سالهاست منتظر دیدهشدن رسمی این سبک از موسیقی بودند.
پلتفرم نماوا حدود دو سال است به دنبال دریافت مجوز مجموعهای با حضور یک رپر معروف با عنوان فلفور بود و به نتیجه نرسید؛ مجموعهای با مرکزیت سهراب مصطفوی – سهراب ام.جِی – از رپرهای باسابقه که متاسفانه حتی موفق به دریافت استعلامات حراست ساترا هم نشد. بعد از گذشت دو سال هنوز هم دلیل به نتیجه نرسیدن مجوز فلفور از ساترا مشخص نیست. یک بار خواستیم به سمت تولید نهایی و عرضه برویم ولی با اتفاقاتی که برای سووشون و فیلتر پلتفرم رخ داد، منصرف شدیم. ضمن امیدواری برای اینکه اتفاق مشابه برای گنگ و پلتفرمش رخ ندهد، پرسش اینجاست چرا چنین مجموعههایی را که کاملا براساس نیاز نسل نوجوان و جوان است، نباید به صورت قانونی عرضه کرد؟
آیا مگر نه اینکه موسیقی رپ یکی از شاخههای موسیقی است و اینکه کلا رپ را غیرقانونی بدانیم فایدهای دارد جز اینکه فعالان و علاقهمندان این حیطه را به سمت شبکه زیرزمینی سوق دهیم؟ و اصلا مگر در همه این سالها کم داشتهایم فیلم و سریالهایی حتی در خود تلویزیون که در سکانسهایی – به شوخی یا جدی – اقدام به پخش موسیقی رپ کردهاند؟ پس چرا اجازه عرضه محتواهایی مرتبط با رپ و رپرها را نمیدهد؟ امید است این نقطه آغاز، به فرصتی برای هنرمندان رپ تبدیل شود تا بتوانند بدون حاشیه و محدودیت، در چارچوب قانونی فعالیت کنند و مخاطبان نیز از محتوای مورد علاقهشان در بستری رسمی بهرهمند شوند.
تحلیل: شکی در تفاوت هست؟
نکته عمیقتر ماجرا اینجاست: چگونه پلتفرمی میتواند در کوتاهترین زمان، برنامهای با ریسک سیاسی و اجتماعی بالا را تولید و منتشر کند، در حالی که رقیب دیرینه (نماوا) علناً میگوید "ما دو سال تلاش کردیم و نشد!"؟ پاسخ، به احتمال زیاد، در «قدرت» و «اکوسیستم محتوایی برادران شکوری» نهفته است.
فکت اول: محمد جواد شکوری مقدم، بنیانگذار سامانه پرمخاطب آپارات است. این موضوع به تنهایی، اهرم قدرت عظیمی در حوزه کنترل و توزیع محتوای مجازی در اختیار تیم فیلمو قرار میدهد. آپارات به عنوان یکی از بزرگترین پلتفرمهای اشتراک ویدیو، حجم وسیعی از محتوای فضای مجازی را مدیریت میکند و این زیرساخت، به طور مستقیم یا غیرمستقیم، مزایای لجستیکی و نفوذ بیبدیلی را برای فیلیمو فراهم میسازد که دیگر رقبا از آن محروماند.
فکت دوم: تلاش دو ساله نماوا برای تولید مجموعهای مشابه، با محوریت سهراب ام.جی، و عدم موفقیت در دریافت حتی استعلامات حراست ساترا، خود گواهی است بر دیوار غیرقابل عبوری که جلوی پای این قبیل تولیدات قرار دارد. این در حالی است که حتی انتشار برنامه «گنگ» از سوی فیلیمو نیز، بنا بر اظهارات صریح ساترا، فاقد مجوز بوده است. این واقعیت نشان میدهد که قدرت فیلمو در حدی است که میتواند یک برنامه جنجالی را بدون مجوز رسمی بسازد و پخش کند، اتفاقی که برای نماوا، با وجود تلاش دوساله، میسر نشده است.
به نظر میرسد فیلمو به دلیل همین قدرت در سایه و ارتباطات زیرساختی توانسته است راهی را برای عبور از این بروکراسی سختگیرانه بیابد، در حالی که نماوا نتوانسته طلسم «مجوز» را بشکند. این شرایط، نه فقط یک رقابت پلتفرمی، بلکه نشاندهنده قدرت متفاوت لابیها و نفوذها در صنعت نمایش خانگی ایران است.
بازی مجوزها: وقتی زور یک پلتفرم میچربد
ماجرای برنامه «گنگ » فراتر از یک چالش محتوایی یا حاشیه هنری است؛ این یک درس آشکار در مورد مهرهچینی قدرت در اکوسیستم رسانهای ایران است. همانطور که در گزارش پیشین اشاره شد، فیلیمو توانست برنامهای را با محوریت موسیقی رپ تولید و منتشر کند که رقیب دیرینهاش، نماوا، دو سال تمام برای کسب مجوز ساخت برنامهای مشابه ناکام ماند.
اما تحلیل این تفاوت فاحش در عملکرد، بدون توجه به نقش زیرساختی آپارات و بنیانگذار آن، محمد جواد شکوری مقدم، ناقص خواهد بود.
اکوسیستم قدرت: فیلمو پشتوانه آپارات
فیلیمو تنها یک پلتفرم نمایش خانگی نیست، بلکه بخشی از یک اکوسیستم محتوایی بزرگ است که مرکزیت آن، پلتفرم آپارات است.
مزیت زیرساختی: آپارات به عنوان بزرگترین مرجع اشتراک ویدیو در فضای مجازی ایران، نه تنها یک ابزار توزیع گسترده برای محتوای فیلیمو محسوب میشود، بلکه یک نقطه کنترل حیاتی بر حجم عظیمی از دادهها و محتوای ویدیویی کشور در اختیار دارد. این موقعیت استراتژیک، یک وزنه سنگین نفوذ را به مجموعه شکوریها میدهد که در مذاکرات و فرآیندهای کسب مجوز، وزنی بهمراتب بیشتر از دیگر پلتفرمها دارد.
نفوذ مدیریتی: پلتفرمی که به نوعی مدیریت ترافیک اصلی ویدیویی کاربران ایرانی را در دست دارد، ناگزیر در سطوح بالاتر با نهادهای رگولاتوری و حاکمیتی در تعامل است. این تعامل پیوسته، خواه ناخواه، مزایای لجستیکی و سرعت عمل را در فرآیندهای اداری و فنی برای فیلیمو ایجاد میکند، حتی اگر مجوز صریح و مکتوب وجود نداشته باشد.
نقطه کور ساترا: اعتراف نماوا به تلاش دوساله ناموفق، در کنار ادعای ساترا مبنی بر عدم صدور مجوز برای «گنگ»، یک حقیقت تلخ را آشکار میکند: قواعد بازی، برای همه یکسان نیست. وقتی یک پلتفرم قادر است با وجود اظهارات رسمی نهاد ناظر، برنامه خود را منتشر کند، این به وضوح نشان میدهد که «قدرت عمل» فیلیمو، فعلاً بر «قدرت قانونگذاری» ساترا در این پرونده چربیده است. این وضعیت، پتانسیل ایجاد رقابت ناسالم و زیر سؤال بردن اعتبار فرآیندهای نظارتی را در پی دارد.
ضرورت تولیدات ساختارشکن و جسورانه
جدای از بحث قدرت و نفوذ، آنچه که از این جدال باقی میماند، نیاز مبرم جامعه به تنوع محتوایی است.
تلویزیون و شبکه نمایش خانگی، سالهاست که خود را از بخشهای بزرگی از فرهنگ عامه، بهویژه موسیقی رپ، محروم کردهاند. حضور رسمی رپرها در یک برنامه عمومی، حتی اگر پر از حاشیه باشد، نشاندهنده خواست جامعه و نبض محتوای مورد علاقه نسل جوان است.
پیشگامی با ریسک بالا: فیلیمو، چه با مجوز و چه بدون آن، با تولید «گنگ»، خود را در جایگاه پلتفرم پیشگام در شکستن تابوهای محتوایی قرار داده است. در شرایطی که سینما و سریالسازی ما با بحران ایده مواجه است و در یک لوپ تکراری ژانرها گرفتار شده، آغاز اینگونه برنامهسازیهای جدید و جسورانه، که به سراغ مسائل مغفول مانده فرهنگی میروند، میتواند خون تازهای در رگهای تولیدات هنری ایران تزریق کند.
امید است که این حواشی، به جای توقف کامل برنامه، منجر به بازنگری در سیاستهای ساترا شود و فرصت قانونی و مساوی برای تمام پلتفرمها فراهم آید تا به سمت تولید محتوای مورد نیاز امروز جامعه گام بردارند.
پایان بازی یا شروع ماجرا؟
صرف نظر از آنکه بسیاری از مخاطبان ممکن است از کیفیت یا محتوای برنامه «گنگ» رضایت نداشته باشند و حواشی مردمی زیادی به همراه داشته، باید به این نکته توجه کرد: شروع یک برنامهسازی با ایدهای نو و ساختارشکن، یک نیاز اساسی است.
در این روزها، تولیدات هنری، سریالی و سینمایی ما به شدت تشنه ایدههای جدیدی هستند که پیش از این در چارچوبهای سخت تلویزیون یا نمایش خانگی امکان ظهور نداشتند. شاید انتشار برنامه «گنگ»، با تمام جنجالها، زنگ خطری باشد برای نهادهای نظارتی که اگر خودشان، بستر قانونی برای تولید محتوای مورد نیاز نسل امروز (مانند موسیقی رپ) را فراهم نکنند، چارهای جز سوق دادن مخاطب به زیرزمین باقی نخواهد ماند. حال باید منتظر ماند و دید که آیا این برنامه، به قیمت فیلتر یا توقف، راه را برای تولیدات جسورانهتر و بهروزترباز خواهد کرد یا خیر.